1 ERASMUS+ k2 2020-1-SI01-KA226-SCH-093554 OTA – ΠΡΟΟΔΟΣ ΣΤΗ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ – Η ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΜΕΣΩ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΜΑΘΗΣΗΣ OTA ΣΥΝΤΕΘΗΚΕ ΑΠΟ IZOBRAŽEVALNI CENTER GEOSS D.O.O. (SI) ΜΕ
2 INNOVADE (Κύπρος), CESIE (Ιταλία), NARODNA GALERIJA (Σλοβενία), OSNOVNA ŠOLA LITIJA (Σλοβενία), HEUREKA – THE FINNISH SCIENCE CENTRE (Φινλανδία)
3 Δήλωση αποποίησης ευθύνης: Η υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην παραγωγή της παρούσας έκδοσης δε συνιστά αποδοχή του περιεχομένου, το οποίο αντικατοπτρίζει αποκλειστικά τις απόψεις των συντακτών και η Επιτροπή δεν μπορεί να αναλάβει την ευθύνη για οποιαδήποτε χρήση των πληροφοριών που περιέχονται σε αυτήν.
4 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΟΤΑ 6 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 6 2. ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑΣ OTA 6 2.1 ΕΥΡΥΤΕΡΟ ΠΛΑΙΣΙΟ 8 2.2 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ STEAM 11 2.3 ΜΟΝΤΕΛO ΤΡΙΩΝ ΣΤΑΔΙΩΝ 14 2.4 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΟΤΑ 16 2.4.1 ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑΣ ΟΤΑ: 19 2.5 ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ ΕΚΦΡΑΣΗΣ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΕΙΚΑΣΤΙΚΩΝ ΜΟΡΦΩΝ 21 2.6 ΜΑΘΗΣΙΑΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ 23 2.7 ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΚΑΙ ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΩΝ 28 2.7.1 ΕΚΜΑΘΗΣΗ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΟΥΣ ΠΟΡΟΥΣ 28 2.7.2 ΒΙΩΜΑΤΙΚΗ ΜΑΘΗΣΗ 31 2.7.3 ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΠΙΛΥΣΗ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ 34 2.7.4 ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΜΕΣΩ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ (ΕΜΕ) 38 2.7.5 ΜΑΘΗΣΗ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΗΝ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ 41 2.7.6 ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΚΑΙ ΜΑΘΗΣΗ 43 2.8 ΑΝΑΦΟΡΕΣ 46 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΤΗΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ 49 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 49 2. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ 50 3. ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΥΖΗΤΗΣΗ 50 3.1 Προκλήσεις σε μια τάξη 50 3.2 Προκλήσεις σε ένα διαδικτυακό ή μικτό περιβάλλον 53 3.3 Σύγκριση ανά χώρα. Η ανάλυση αναγκών του ΟΤΑ (IO1) 57 4 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ ΚΑΙ ΤΕΛΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 60 5 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 61 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ, ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΥΛΙΚΟ ΕΜΠΝΕΥΣΗΣ 64 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 64 2 ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΤΗΣ LITIJA 64
5 3 ΕΘΝΙΚΗ ΠΙΝΑΚΟΘΗΚΗ ΤΗΣ ΣΛΟΒΕΝΙΑΣ 76 4 HEUREKA 96 5 INNOVADE 119
6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΟΤΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Κατά την ανάπτυξη της μεθοδολογίας OTA, το πρώτο βήμα ήταν μια ενδελεχής έρευνα για ορισμένες εκπαιδευτικές προσεγγίσεις, οι οποίες είναι σχετικές με τη διδασκαλία των θετικών επιστημών και τον συνδυασμό τους με την τέχνη - ή όπως αναφέρεται στο έργο OTA - τη διδασκαλία/μάθηση μέσω της τέχνης. Το επόμενο βήμα ήταν η εφαρμογή αυτών των προσεγγίσεων στη μεθοδολογία OTA, για να διαμορφωθεί μια σταθερή βάση για το τι θέλει να επιτύχει αυτό το έργο. Η έρευνα έδωσε ιδιαίτερη προσοχή σε δύο παιδαγωγικές έννοιες - την προσέγγιση του Μοντέλου Τριών Σταδίων και την προσέγγιση STEAM. Το έργο OTA προκύπτει από την κατάσταση του ότι ένα μεγάλο μέρος της μάθησης πρέπει να γίνει εξ αποστάσεως και για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Ως εκ τούτου, οι δραστηριότητες που προέρχονται από τη μεθοδολογία OTA είναι ευέλικτες. Η βάση για την υλοποίησή τους είναι διαδικτυακή, αλλά θα πρέπει να μπορούν εύκολα να υιοθετηθούν και σε δια ζώσης συνεδρίες. Η μεθοδολογία OTA προέρχεται από το Μοντέλο Τριών Σταδίων, το οποίο τονίζει τη σημασία της επιστήμης στην κοινωνία, τη διαθεματική προσέγγιση STEAM, τις ιδιαιτερότητες της διαδικτυακής διδασκαλίας και μάθησης, τη μάθηση με βάση τους πόρους, τη βιωματική μάθηση, τη δημιουργική επίλυση προβλημάτων, την εργασία σε μικρές ομάδες και τις μεγάλες ομάδες υπό την καθοδήγηση του εκπαιδευτικού. Επίσης, η χρήση της μεθοδολογίας OTA εφαρμόζει στοιχεία της άτυπης μάθησης συνολικά, παραμένοντας σε ευθυγράμμιση με το πρόγραμμα σπουδών. Ο στόχος της μεθοδολογίας OTA είναι να προσφέρει θετική μαθησιακή εμπειρία στους μαθητές, να αυξήσει το εγγενές ενδιαφέρον τους για τις θετικές επιστήμες, να εδραιώσει την κατανόησή τους ότι οι θετικές επιστήμες είναι μέρος της πραγματικής ζωής και είναι σημαντικές για την κοινωνία, για την ευημερία της κοινωνίας, για το περιβάλλον και τη διατήρησή του. Για την επίτευξη αυτών των στόχων, χρησιμοποιείται η τέχνη ως εκφραστικός τρόπος και είναι επωφελής όχι μόνο για τους μαθητές, αλλά και για όλο το φάσμα του αναλυτικού προγράμματος, διότι θα αυξήσει όχι μόνο την επιστημονική εκπαίδευση αλλά και την εκτίμηση των μαθητών για τις καλλιτεχνικές εκφράσεις και θα ενισχύσει την ικανότητά τους να συνδέουν την επιστήμη με ένα περιβάλλον, το οποίο βρίσκεται εκτός της (εικονικής) τάξης τους. 2.ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑΣ OTA Οι βασικές αρχές της μεθοδολογίας OTA βασίζονται στη μέθοδο STEAM σε εκπαιδευτικά περιβάλλοντα. Στο πρώτο αποτέλεσμα (ΙΟ1) πραγματοποιήθηκε
7 διαδικτυακή έρευνα και ομάδες εστίασης με εκπαιδευτικούς θετικών επιστημών σε κάθε μία από τις συμμετέχουσες χώρες. Η ανάλυση των εθνικών εκθέσεων δείχνει ότι η πλειονότητα των εκπαιδευτικών δεν είναι εξοικειωμένη με τη λέξη STEAM, αν και χρησιμοποιούν αυτή τη μεθοδολογία μέσα στις τάξεις τους σχεδόν αυτόνομα. Ένα άλλο στοιχείο που επισημάνθηκε από την ανάλυση είναι ότι οι εκπαιδευτικοί έχουν συνειδητοποιήσει πόσο απαραίτητο είναι να παρακινήσουν τους μαθητές τους να συμμετέχουν περισσότερο. Παρά το άγχος και την έλλειψη χρόνου, που εξέφρασαν οι εκπαιδευτικοί στις τέσσερις χώρες-εταίρους, υπήρξε έντονο ενδιαφέρον εκ μέρους τους να υιοθετήσουν την καινοτομία, να είναι πιο ευέλικτοι και να είναι πιο ευπροσάρμοστοι κατά τη διδασκαλία των μαθημάτων τους. Οι περισσότεροι από τους ερωτηθέντες, αν και δεν είναι πλήρως εξοικειωμένοι με τη μέθοδο STEAM και την ψηφιοποίηση της διδασκαλίας, επικροτούν την παραγωγή νέου υλικού που παρέχεται στους εκπαιδευτικούς. Σύμφωνα με τους εκπαιδευτικούς, αφενός, αυτό θα επέτρεπε μια πιο ρευστή και διαδραστική επικοινωνία με τους μαθητές και, αφετέρου, θα διευκόλυνε τους ίδιους, απαλλάσσοντάς τους από την ανάγκη να επινοούν νέο υλικό και ταυτόχρονα να δίνουν προσοχή στην εξέλιξη των μαθητών τους. Επιλέξαμε το Μοντέλο των Τριών Σταδίων ως τη μεθοδολογική προσέγγιση στην οποία θα στηριχθούμε κατά την εφαρμογή θεμάτων θετικών επιστημών σε μαθήματα εκμάθησης. Η προσέγγιση του μοντέλου τριών σταδίων δίνει έμφαση στα κίνητρα των μαθητών με τρόπο που να καθιστά τη μάθηση σχετική με εμπειρίες. Η συνάφεια μπορεί να αποδειχθεί με τη σύνδεση των θεμάτων των θετικών επιστημών με ένα κοινωνικό ζήτημα ή θέμα που αφορά την καθημερινή ζωή τους. Τα κίνητρα για μάθηση αυξάνονται, γίνονται πιο ελκυστικά. Η χρήση καλλιτεχνικών εκφράσεων για τη διδασκαλία της θετικών επιστημών, μεταξύ άλλων πλεονεκτημάτων, προσθέτει επίσης το στοιχείο της ελκυστικότητας. Η προσέγγιση του μοντέλου τριών σταδίων δίνει μεγάλη προσοχή στην ανάπτυξη της συνείδησης των μαθητών ότι αποτελούν σημαντικό κρίκο στην κοινωνία και τους ενθαρρύνει να είναι ή να γίνουν ενεργοί πολίτες, ικανοί να λαμβάνουν λογικές αποφάσεις. Η μεθοδολογία OTA: ● βασίζεται στην έρευνα, βασιζόμενη στις έρευνες διαφόρων παιδαγωγικών προσεγγίσεων και μεθόδων που σχετίζονται με τη διδασκαλία/εκμάθηση φυσικών και επιστημονικών μαθημάτων, ● αντλεί έμπνευση από την προσέγγιση ενός μοντέλου τριών σταδίων, ● ενθαρρύνει ποικίλες προσεγγίσεις και μεθόδους κατά τη διδασκαλία των φυσικών και επιστημονικών μαθημάτων,
8 ● προωθεί την τέχνη ως εργαλείο κατά τη διδασκαλία των φυσικών επιστημών και των φυσικών μαθημάτων, ● προωθεί την προσέγγιση STEAM, ● ενθαρρύνει τη μαθητοκεντρική προσέγγιση, ● ενθαρρύνει τις πρακτικές δραστηριότητες. Στο παρακάτω κείμενο περιγράφουμε τις προσεγγίσεις και τις μεθόδους που θεμελιώνουν τη μεθοδολογία μάθησης της ΟΤΑ και παραθέτουμε παραδείγματα και καλές πρακτικές ως υλικό έμπνευσης για την εφαρμογή και τη διεξαγωγή δραστηριοτήτων υψηλής ποιότητας. 2.1 ΕΥΡΥΤΕΡΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Για να γίνουν οι μαθητές ενεργοί πολίτες της κοινωνίας, πρέπει να μάθουν κάποιες θεμελιώδεις δεξιότητες από την πρώιμη ηλικία τους. Το σχολείο είναι πολύ σημαντικό, από τη στιγμή που μπαίνουν στην τάξη σε μικρή ηλικία μέχρι τη στιγμή που ολοκληρώνουν την εκπαίδευσή τους. Είναι μια διαδικασία που καλύπτει ένα σημαντικό μέρος των ημερών τους και ένας χώρος για να εξελιχθούν, να μάθουν, να κοινωνικοποιηθούν και να θέσουν τις ρίζες για τις δράσεις τους κατά τη διάρκεια της σχολικής φοίτησης αλλά και αργότερα. Για να επιτευχθεί ο στόχος να δραστηριοποιηθούν οι μαθητές σε σοβαρά κοινωνικά θέματα, το σχολείο πρέπει να αποτελεί καλό παράδειγμα και να ενθαρρύνει τους μαθητές. Ο ενεργός ρόλος του κάθε ατόμου στην κοινωνία γίνεται κάθε χρόνο όλο και πιο έντονος και ο 21ος αιώνας δίνει έμφαση στην δραστηριοποίηση του ατόμου σε διάφορους τομείς - ιδίως στην εκπαίδευση, είτε αυτή είναι τυπική, είτε μη τυπική, είτε για ενήλικες, είτε ακόμη και άτυπη. Αλλαγές στην αντίληψη των εκπαιδευτικών διαδικασιών γίνονται συχνά, αλλά εξακολουθούν να υπάρχουν κενά που πρέπει να αντιμετωπιστούν και υπάρχουν ακόμη περιθώρια για βελτιώσεις που μπορούν να πραγματοποιηθούν. Μπαίνοντας στην εκπαιδευτική διαδικασία, ένας μαθητής γίνεται αμέσως μέρος ενός συστήματος και αναμένεται ότι θα ακολουθήσει την καθιέρωση, τους κανόνες, τα καθήκοντα και τις κατευθυντήριες γραμμές. Η πιο άμεση επαφή για τους μαθητές είναι οι δάσκαλοι- άτομα που πέρασαν και οι ίδιοι από την εκπαιδευτική διαδικασία και, φυσικά, εξακολουθούν να μαθαίνουν, και σε αυτό το σημείο να διδάσκουν. Από την άλλη πλευρά, οι εκπαιδευτικοί είναι επίσης μέρος ενός ευρύτερου εκπαιδευτικού συστήματος με συγκεκριμένους κανόνες που πρέπει να ακολουθούν: και οι πιο άμεσοι είναι τα προγράμματα σπουδών. Εκτίθενται έτσι σε πολλούς διαφορετικούς δείκτες: όπως τα παραδείγματα που έλαβαν κατά τη διάρκεια της φοίτησής τους στο σχολείο, τα εξωτερικά προγράμματα σπουδών, τα εσωτερικά προγράμματα σπουδών που μπορεί να διαφέρουν από σχολείο σε σχολείο και, τέλος, οι δικές τους προτιμώμενες διαισθητικές προσεγγίσεις που χρησιμοποιούν κατά τη διδασκαλία. Επιπλέον, αναμένεται να βελτιωθούν, να εκπαιδευτούν, να εξελιχθούν, να
9 αναβαθμιστούν και να εκσυγχρονιστούν- με τις νέες προσεγγίσεις και τα παραδείγματα που τους δίνονται, μπορούν να αναβαθμίσουν τα μαθήματά τους, να αναδιοργανώσουν τις τάξεις τους και να προσθέσουν ή να βελτιώσουν τους υπάρχοντες στόχους. Για να επιτευχθούν οι αλλαγές, πρέπει να μιλήσουμε στους ίδιους τους εκπαιδευτικούς και να ενισχύσουμε την προθυμία τους να βελτιωθούν. Τα κίνητρα για αλλαγές μπορούν να επιτευχθούν, δείχνοντάς τους ένα μεγαλύτερο νόημα των νέων προσεγγίσεων και των θετικών συνεπειών που αυτές οι προσεγγίσεις μπορούν να έχουν για τους μαθητές μακροπρόθεσμα. Προγράμματα, όπως το ΟΤΑ, είναι υπό αυτή την έννοια πολύ ευνοϊκά από διάφορες οπτικές γωνίες. Πρώτον, αντιμετωπίζουν τις άμεσες ανάγκες και προκλήσεις των εκπαιδευτικών και προσπαθούν να βοηθήσουν να ξεπεραστούν τα αναφερόμενα εμπόδια, τα οποία συγκεντρώθηκαν μέσω ερωτηματολογίων και συζητήσεων. Οι ανάγκες εξετάζονται επίσης μέσω ερευνών επί των θεμάτων. Επιπρόσθετες αξίες είναι επίσης συγκεκριμένα παραδείγματα, τα οποία οι εκπαιδευτικοί μπορούν να χρησιμοποιήσουν ελεύθερα στις τάξεις τους χωρίς ή με λίγη επιπλέον εργασία ή μπορούν να χρησιμεύσουν ως έμπνευση για τον τρόπο προσέγγισης αυτού ή παρόμοιων θεμάτων. Με τις αλλαγές στις προσεγγίσεις των εκπαιδευτικών και την προθυμία τους να αναδομήσουν τον τρόπο διδασκαλίας τους, ακολουθώντας τις προτάσεις και παρατηρώντας τις θετικές επιπτώσεις που έχουν αυτές οι αλλαγές στους μαθητές, καθώς και στην ίδια τη διδασκαλία, γίνεται επίσης ένα σημαντικό βήμα προς τη συνολική ανανέωση των αντιλήψεων. Οι εκπαιδευτικοί αναφέρουν διάφορα προβλήματα που αντιμετωπίζουν, όπως: περιορισμένος χώρος για την εφαρμογή διαφόρων δραστηριοτήτων χωρίς να συμπληρώνουν ότι θέτουν σε κίνδυνο είτε τους οδηγούς των αναλυτικών προγραμμάτων, είτε τον χρόνο τους για προετοιμασία, είτε τον χρόνο που απαιτείται για τη διδασκαλία συγκεκριμένου μαθήματος χωρίς να κόβουν τα σημαντικά μέρη. Με αυτόν τον τρόπο, το έργο OTA βοηθά στην εξοικονόμηση χρόνου αλλά και στην ισχυρή σύνδεση με το υπάρχον πρόγραμμα σπουδών. Με την έναρξη της πανδημίας του COVID-19, τα προϋπάρχοντα προβλήματα απέκτησαν μια εντελώς νέα διάσταση. Όχι μόνο δεν εξαφανίστηκαν, αλλά όλη η σχολική εκπαίδευση έπρεπε να μεταφερθεί σε μια ηλεκτρονική μορφή και οι εκπαιδευτικοί έπρεπε να φέρουν τη δημιουργικότητά τους σε ένα εντελώς, και για μερικούς από αυτούς ακόμη και άγνωστο, επίπεδο. Πώς διεξήχθη η μεθοδολογία OTA; Με τη μεθοδολογία προσεγγίστηκαν διάφορα ζητήματα και προκλήσεις κατά τη διδασκαλία των θετικών επιστημών. Ένα σημαντικό ζήτημα κατά τη διδασκαλία είναι ότι όλες οι προτεινόμενες μέθοδοι και προσεγγίσεις βασίζονται στον μαθητή. Με τις προσεγγίσεις που βασίζονται στον μαθητή, μεταβαίνουμε σε ένα μοντέλο όπου ο δάσκαλος δεν είναι αφηγητής θεωριών αλλά οδηγός. Όταν οι μαθητές υποβάλλονται
10 σε πρακτικές δραστηριότητες, αποκτούν εμπειρίες από πρώτο χέρι -ήδη στην τάξη- και έτσι επιτυγχάνεται συντομότερη μετάδοση των νέων γνώσεων σε μια μεταγενέστερη παρόμοια περίσταση. Επιπλέον, η κατανόηση του θέματος είναι καλύτερη και η απομνημόνευση ισχυρότερη. Η απορία αν το αποτέλεσμα του μαθήματος θα φανεί αργότερα και αν θα περάσει ο μαθητής το τεστ, εκπληρώνεται κάπως αν το μάθημα έχει σχεδιαστεί με τέτοιο τρόπο, ώστε τα αποτελέσματα να φαίνονται μέσα στην ίδια του τη διαδικασία. Τα Μαθηματικά, η Χημεία και η Φυσική είναι τα θέματα που πήρε ως βάση το πρόγραμμα OTA. Τα αντικείμενα αυτά αποτελούν μέρος του ευρύτερου τομέα, γνωστού με τη συντομογραφία STEM (Science, Technology, Engineering, mathematics). Αρκετά πρόσφατα ερευνητές πηγαίνουν προς μια αναβάθμιση αυτού του καθιερωμένου πλέον όρου, προσθέτοντας το Α. Το Α αντιπροσωπεύει το ART. Μαζί σχηματίζουν το STEAM. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα ενός ερωτηματολογίου που πραγματοποιήθηκε από τους εταίρους του ΟΤΑ, οι εκπαιδευτικοί δεν είναι εξοικειωμένοι με τον όρο STEAM, αν και το στοιχείο της τέχνης στην προσέγγιση STEM έχει αποδειχθεί ότι αποτελεί σημαντική προσθήκη (βλ. κεφάλαιο για τη μέθοδο STEAM 2.2). Επομένως, είναι σημαντικό να τονιστεί η σύνδεση μεταξύ των προαναφερθέντων θεμάτων και της τέχνης, ένα βήμα προς μια σύγχρονη, σύμφωνη με τις τάσεις του 21ου αιώνα, πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαιδευτική διαδικασία. Η τέχνη παρουσιάζεται ως ένα ισχυρό εργαλείο, για να βοηθήσει στην υψηλότερη παρακίνηση των μαθητών, να τους βοηθήσει να οραματιστούν μορφές που μπορεί να φαντάζουν μάλλον αφηρημένες κατά τη διδασκαλία ή τη μάθηση των επιστημών και επίσης να επισημάνει έναν αναμφισβήτητο δεσμό που οι τομείς αυτοί έχουν εντελώς φυσικά και αυθόρμητα. Η συγκέντρωση των δραστηριοτήτων σε ένα καθοδηγούμενο μοντέλο τριών σταδίων έχει πολλά πλεονεκτήματα. Ας αναφέρουμε μερικά από αυτά. Ένα σημείο εκκίνησης για το μάθημα, που δεν είναι αφηρημένο αλλά μιλάει άμεσα στους μαθητές, είτε προερχόμενο από κάτι με το οποίο μπορούν εύκολα να συσχετιστούν, είτε για να επισημάνει μεγαλύτερα κοινωνικά ζητήματα, είναι το πρώτο βήμα για να διατηρηθεί το ενδιαφέρον τους σε υψηλό επίπεδο. Η προετοιμασία του δεύτερου σταδίου, το οποίο αφορά τον πυρήνα του μαθήματος, με πρακτικές δραστηριότητες ως προτεραιότητα, έχει μεγαλύτερες δυνατότητες να κρατήσει το ενδιαφέρον τους σε όλη τη διάρκεια του μαθήματος, παρά να χάσουν το κίνητρο και τη συγκέντρωσή τους σε μια αφηρημένη θεωρητική αφήγηση. Στο τρίτο στάδιο θα πρέπει να αναγνωρίσουν το νόημα του μαθήματος και τον αντίκτυπο που έχει αυτή η νεοαποκτηθείσα γνώση είτε για την προσωπική τους ζωή είτε για τους ίδιους, που αποτελούν σημαντικό μέρος της κοινωνίας. Οι µαθητές θα πρέπει να δουν τον εαυτό τους ως ένα σηµαντικό συνδετικό κρίκο, που οικοδοµεί το µέλλον και να δουν πέρα από τον παθητικό τους ρόλο. Θα πρέπει να κατανοήσουν ότι το μέλλον που έρχεται είναι στα χέρια τους και ότι μόνο ο ενεργός τους ρόλος θα οδηγήσει σε ένα μέλλον, το οποίο θα εκτιμούσαν και στο οποίο θα ήθελαν να ζήσουν.
11 Το μοντέλο των τριών σταδίων, όπως αναπτύσσεται στη μεθοδολογία OTA, αφήνει πολλά περιθώρια στους εκπαιδευτικούς να εφαρμόσουν τα μαθήματά τους. Οι προτάσεις που ακολουθούν θα πρέπει να αποτελέσουν έμπνευση για το πώς μπορούν να προσεγγίσουν τα θέματα που διδάσκουν. Με τις επεξηγήσεις των διαφόρων μαθητοκεντρικών μεθόδων και προσεγγίσεων στη διδασκαλία, οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει να διερευνήσουν τις επιλογές τους και να προβληματιστούν για το πώς μπορούν να χρησιμοποιήσουν την τέχνη ως εργαλείο κατά τη διδασκαλία των φυσικών επιστημών. Περαιτέρω, το έργο ΟΤΑ αναγνωρίζει τα εμπόδια που αντιμετώπιζαν οι εκπαιδευτικοί και οι μαθητές, όταν η πανδημία έπληξε τον κόσμο και τα σχολεία μεταφέρθηκαν σχεδόν αμέσως στο σπίτι. Ως εκ τούτου, εξετάζεται η ηλεκτρονική διδασκαλία και μάθηση και λαμβάνεται σοβαρά υπόψη η εφαρμογή των δραστηριοτήτων σε διαδικτυακά περιβάλλοντα. Με βάση την ψηφιακή εποχή στην οποία ζούμε και υπολογίζοντας το γεγονός ότι η διαδικτυακή μάθηση υπήρχε ακόμη και πριν από την πανδημία, μπορούμε να υποθέσουμε ότι σε έναν κόσμο μετά την πανδημία θα συνεχιστούν τουλάχιστον ορισμένες μορφές διαδικτυακής διδασκαλίας και μάθησης. Η ύπαρξη ισχυρών βάσεων και η προετοιμασία για αυτό το είδος διδασκαλίας και μάθησης είναι μια αδιαμφισβήτητη επένδυση, ειδικά τώρα που βιώσαμε την παγκόσμια κατάσταση της διαδικτυακής εκπαίδευσης σε όλα τα επίπεδα και γνωρίζουμε καλά τι είδους προβλήματα παρουσιάζει για τους εκπαιδευτικούς και τους μαθητές. 2.2 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ STEAM STEAM (Science, Technology, Engineering, Arts, and Mathematics) Μέχρι τώρα, ο όρος STEM έχει ήδη γίνει ένας πολύ γνωστός όρος, ο οποίος συνδέει συναφή θέματα και μπορεί επίσης να εντοπιστεί στην τυπική εκπαίδευση σε όλο τον κόσμο. Πρόσφατα το STEM απέκτησε μια νέα μορφή - STEAM. Το STEAM είναι μια μέθοδος που προωθεί τη διαθεματική διδασκαλία, ειδικά για τα επιστημονικά μαθήματα σε συνδυασμό με την τέχνη. Όπως έδειξε η έρευνα στο πρώτο αποτέλεσμα (IO1) - πολλοί εκπαιδευτικοί σκέφτονται υπέρ της διαθεματικής διδασκαλίας, αλλά η πλειοψηφία δεν είναι εξοικειωμένη με τον όρο STEAM. Η προσέγγιση STEAM αποτελεί σημείο συζήτησης στον τομέα της εκπαίδευσης τα τελευταία χρόνια. Υπάρχουν διαφορετικές απόψεις σχετικά με το τι ακριβώς σημαίνει STEAM. Μια άποψη βλέπει το Α στο STEAM ως το σχολικό μάθημα ART (τέχνη), μια άλλη άποψη θεωρεί το Α ως όλες τις μορφές τέχνης και χειροτεχνίας και η ευρύτερη όλων θεωρεί το Α ως τέχνες, εννοώντας τις ανθρωπιστικές επιστήμες γενικά (Piila et al., 2021). Με την εφαρμογή της προσέγγισης STEAM στα σχέδια μαθήματος ομαδοποιούνται διάφορα στοιχεία. Από την άποψη του έργου ΟΤΑ, χρησιμοποιούμε την προσέγγιση
12 STEAM για να προσθέσουμε στοιχεία τέχνης στα μαθήματα των Μαθηματικών, Φυσικής και Χημείας σε ένα περιβάλλον τυπικής εκπαίδευσης. Για να επιτευχθεί ένα υψηλό επίπεδο ποικιλίας με αυτόν τον τρόπο, λαμβάνονται υπόψη στοιχεία από άτυπα περιβάλλοντα, όπως γκαλερί και επιστημονικά κέντρα. Η τέχνη αποτελεί ένα εισαγωγικό σημείο στην επιστήμη, καθώς αυξάνει την αξία της επιστήμης και την καθιστά πιο αποτελεσματική. Στο ερευνητικό άρθρο “Hands-On Math and Art Exhibition Promoting Science Attitudes and Educational Plans' που γράφτηκε από τους Helena Thuneberg, Hannu Salmi και Kristof Fenyvesi, μπορούμε να διαβάσουμε για τα οφέλη της χρήσης της προσέγγισης STEAM στην εκπαίδευση. Τονίζουν τη φαντασία, η οποία επιτρέπει στους μαθητές να βλέπουν τα πράγματα με διαφορετικούς τρόπους. Η φαντασία υποτίθεται ότι ενισχύεται από την τέχνη, τις καλλιτεχνικές εκφράσεις και την ίδια την παραγωγή τέχνης. Το αισθητικό μέρος της τέχνης δημιουργεί μια συναισθηματική αντίδραση και είναι πιθανό να υποστηρίξει και το γνωστικό μέρος της μάθησης. Οι πιθανές αρνητικές εμπειρίες και συναισθήματα, που μπορεί να προκύψουν κατά τη διάρκεια της μάθησης, μπορούν να απαλυνθούν με την παροχή στους μαθητές τέτοιου είδους εμπειριών (Thuneberg et al., 2017). Η ενίσχυση της φαντασίας των μαθητών είναι εξαιρετικά σημαντική όχι αποκλειστικά για τους μαθητές που τείνουν να είναι πιο καλλιτεχνικά ή επιδέξια άτομα. Είναι σημαντική και για όσους πρόκειται να ακολουθήσουν καριέρα σε άλλους τομείς. Για τους επιστήμονες, είναι σημαντικό να είναι δημιουργικοί, για τους επιχειρηματίες να είναι καινοτόμοι κ.λπ. Η προσέγγιση STEAM χρησιμοποιείται στην εκπαίδευση για την αύξηση των κινήτρων των μαθητών όσον αφορά τα επιστημονικά μαθήματα. Ο διεπιστημονικός τρόπος υποτίθεται ότι ενισχύει τις ικανότητες των μαθητών για επίλυση προβλημάτων. Για την παρακίνηση τους και την εμπλοκή τους σε καταστάσεις επίλυσης προβλημάτων, η έννοια των μαθημάτων πρέπει να διαμορφώνεται ως ένα πρόβλημα, το οποίο αισθάνονται πραγματικά ότι μπορεί να τους επηρεάσει. Αυτό είναι σημαντικό για την επιτυχία της προσέγγισης STEAM. Η εξοικείωση με τις καταστάσεις αυξάνει τα κίνητρα των μαθητών, βελτιώνοντας έτσι την ικανότητά τους να βρίσκουν λύσεις στο πρόβλημα που παρουσιάζεται (Piila et al., 2021). Τα αφηρημένα θέματα στα επιστημονικά μαθήματα, ιδίως στα μαθηματικά, θα πρέπει να βρουν έναν τρόπο να γίνουν πιο συγκεκριμένα. Η τέχνη είναι ένας τρόπος που παρέχει μια τέτοια συγκεκριμενοποίηση, καθώς είναι μια οπτική μορφή, άρα πιο συγκεκριμένη ή τουλάχιστον έτσι φαίνεται. "Καθώς το δημιουργικό στοιχείο και η αισθητική συνιστώσα αποτελούν τον εγγενή πυρήνα της τέχνης, ο συνδυασμός της
13 τέχνης με τη μάθηση των μαθηματικών προσφέρει μια πρόσθετη διάσταση για τη συγκεκριμενοποίηση των μαθηματικών εννοιών..." (Thuneberg et al., 2017, σ. 2). Όταν μιλάμε για την παιδαγωγική προσέγγιση STEAM, λαμβάνονται υπόψη διάφορα συστατικά ή, καλύτερα, οφέλη. Πρώτον, για να συνδυάσουμε την επιστήμη με την τέχνη, επιδιώκουμε ένα πεδίο κινήτρων των μαθητών να σπουδάσουν επιστημονικά μαθήματα, να προσεγγίσουν με μεγαλύτερη προθυμία επιστημονικά θέματα και να ενεργοποιηθούν βαθύτερα. Η τέχνη όχι μόνο παρέχει μια αισθητική συνιστώσα σε ένα μάθημα, αλλά συγκεκριμενοποιεί ένα δεδομένο θέμα, ώστε οι μαθητές να μπορούν να συσχετιστούν βαθύτερα με αυτό. Η τέχνη μας περιβάλλει αλλά μπορεί να περάσει απαρατήρητη. Τονίζοντας το περιβάλλον της, δημιουργείται η σύνδεση με ένα εξωσχολικό περιβάλλον και για να επισημάνουμε ότι αυτό συνδέεται και με ένα συγκεκριμένο επιστημονικό θέμα διαμορφώνουμε έναν κύκλο, ο οποίος είναι ήδη ένα βήμα προς τα στάδια: από την κοινωνία στο σχολείο/μάθηση και πίσω στην κοινωνία. Η συγκεκριμενοποίηση ενός αφηρημένου θέματος με τη χρήση της τέχνης ως εργαλείου είναι επίσης ένα βήμα προς τα εμπρός για την κατανόηση από τους μαθητές των πολύ βασικών στοιχείων των επιστημονικών θεμάτων, τα οποία συχνά ξεχνιούνται καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν και τα επιστημονικά μαθήματα στο σχολείο γίνονται πιο αφηρημένα και πιο απομονωμένα και εκτίθενται σε διαχωρισμό όχι μόνο από μη φυσικά επιστημονικά μαθήματα αλλά ακόμη και μεταξύ τους. Η προσέγγιση STEAM ενισχύει επίσης την κριτική σκέψη των μαθητών. Ωστόσο, αυτό δεν μπορεί να επιτευχθεί μόνο με τη χρήση της τέχνης σε ένα σχολικό μάθημα. Η τέχνη μπορεί να αποτελέσει ένα καλό σημείο, για να αρχίσουν να τίθενται ερωτήσεις και μέσω αυτών των ερωτήσεων οι μαθητές να μπορούν να εκφράσουν τη γνώμη τους σε ένα ασφαλές περιβάλλον. Το ασφαλές περιβάλλον πρέπει να δημιουργείται σε κάθε περίπτωση, ακόμη και όταν τα μαθήματα γίνονται μέσω διαδικτύου. Κάθε μαθητής θα πρέπει να αισθάνεται άνετα να μιλάει, να σέβεται τη γνώμη των άλλων, να γνωρίζει ότι μπορεί να συμβούν και λάθη και να μη φοβάται να τα κάνει. Με αυτόν τον τρόπο παρέχεται επίσης επικοινωνία και χώρος για τη δική του δημιουργικότητα. Το έργο ΟΤΑ καθοδηγείται από το STEAM ως διεπιστημονική προσέγγιση. Ο τρόπος με τον οποίο ενσωματώνεται το STEAM στο έργο OTA είναι: η χρήση της τέχνης ως εργαλείο για τη διδασκαλία των φυσικών επιστημών (χημεία, μαθηματικά και φυσική) σε σχολεία πρωτοβάθμιας ή δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης για μαθητές ηλικίας 12-14 ετών. Ο τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιούνται ορισμένες μορφές τέχνης για συγκεκριμένα θέματα εξαρτάται από το σχέδιο μαθήματος, το ίδιο το θέμα, το θέμα που παρουσιάζεται και τους στόχους ενός μεμονωμένου μαθήματος.
14 Το STEAM ως κίνητρο, Το STEAM για την εξασφάλιση καλύτερης κατανόησης μέσω της συγκεκριμενοποίησης, Το STEAM για τη βελτίωση της δημιουργικότητας, Το STEAM για την ενίσχυση της κριτικής σκέψης, Το STEAM για τη διδασκαλία των μαθητών, ώστε να γίνουν ενεργοί πολίτες σε μια κοινωνία. 2.3 ΜΟΝΤΕΛO ΤΡΙΩΝ ΣΤΑΔΙΩΝ Η φιλοσοφία της "εκπαίδευσης μέσω της επιστήμης" υποστηρίζει την εκπαίδευση στην επιστήμη μέσω της κοινωνικής οπτικής γωνίας για την εκμάθηση των επιστημονικών γνώσεων και εννοιών που είναι σημαντικές για την κατανόηση και τον χειρισμό κοινωνικο-επιστημονικών ζητημάτων στην κοινωνία. Ενθαρρύνει τη δημιουργικότητα, τις επικοινωνιακές δεξιότητες, άλλες προσωπικές δεξιότητες (όπως η πρωτοβουλία) και την ανάπτυξη κοινωνικών αξιών που σχετίζονται με το να γίνει κάποιος υπεύθυνος και την άσκηση επιστημονικής σταδιοδρομίας (Holbrook & Rannikmäe, 2007, σ. 13471362). Με την καθιέρωση της προσέγγισης του ΜΟΝΤΕΛΟΥ ΤΡΙΩΝ ΣΤΑΔΙΩΝ, η εκπαίδευση μεταφέρεται από την κοινωνία στην επιστήμη και στη συνέχεια από την επιστήμη πίσω στην κοινωνία. Η έννοια του ΜΟΝΤΕΛΟΥ ΤΡΙΩΝ ΣΤΑΔΙΩΝ, στην οποία στηρίζεται η μεθοδολογία OTA, περιγράφεται σε ένα άρθρο του 2014, γραμμένο από τους Sormunen, K., Keinonen, T., & Holbrook, J. στο Science Education International στις σελίδες 43-56. Το αναφερόμενο ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΡΙΩΝ ΣΤΑΔΙΩΝ (TSM) αποτέλεσε διδακτική καινοτομία του προγράμματος PROFILES (www.profiles-project.eu), που στοχεύει στην αφύπνιση των εγγενών κινήτρων των μαθητών σε ένα οικείο, κοινωνικο-επιστημονικό πλαίσιο (σενάριο), στην προσφορά ενός ουσιαστικού περιβάλλοντος μάθησης με βάση τη διερεύνηση (έρευνα) και στη χρήση της επιστημονικής μάθησης για την επίλυση κοινωνικο-επιστημονικών προβλημάτων (λήψη αποφάσεων) (Bolte et al., 2012). Τα τρία στάδια είναι τα εξής: 1. Σενάριο, 2. Διερεύνηση, 3. Λήψη αποφάσεων. 1. Σενάριο: Σε αυτό το στάδιο θα πρέπει να διεγείρονται τα εσωτερικά κίνητρα των μαθητών. Αυτό θα πρέπει να επιτευχθεί με την παρουσίαση του θέματος, το οποίο είναι σχετικό με τη ζωή τους και αξίζει μεγαλύτερης εκτίμησης. Το σενάριο θα πρέπει να τεθεί προσεκτικά, προερχόμενο από την καθημερινή ζωή των μαθητών, ένα αναπάντεχο φαινόμενο της φύσης ή ένα κοινωνικο-επιστημονικό ζήτημα. Το αρχικό κίνητρο αποτελεί βασικό σημείο εκκίνησης για την επιδιωκόμενη επιστημονική
15 μάθηση. Θα πρέπει να θέτει μια βάση για επιστημονικά ερωτήματα ή άλλα σχετικά με το θέμα ερωτήματα. 2. Διερεύνηση: θα πρέπει να διατηρεί το κίνητρο, που τέθηκε στο στάδιο 1. Θα πρέπει να ανταποκρίνεται στα μαθησιακά αποτελέσματα μέσω της μάθησης που βασίζεται στη διερεύνηση και να ενισχύει την κοινωνική δέσμευση των μαθητών μέσω της ομαδικής συνεργασίας. Η εδραίωση αποτελεί επίσης μέρος του Σταδίου 2 και περιλαμβάνει παρουσιάσεις των ευρημάτων, συζήτηση για τη συνάφεια και την αξιοπιστία των αποτελεσμάτων, ερμηνεία. 3. Λήψη αποφάσεων: η εδραίωση σε αυτό το στάδιο αποσκοπεί στο να προσδώσει στις αποκτηθείσες επιστημονικές ιδέες συνάφεια με την επανένταξή τους στο κοινωνικοεπιστημονικό σενάριο, το οποίο παρείχε το αρχικό κίνητρο των μαθητών. Οι μαθητές προβληματίζονται σχετικά με το θέμα. Μπορεί να διαμορφωθεί ως συζήτηση επιχειρηματολογίας, παιχνίδι ρόλων, συζήτηση για την εξαγωγή μιας αιτιολογημένης, σχετικής με την κοινωνία απόφασης ή σκέψης που θεωρείται λογική από την τάξη (Sormunen et al., 2014, σ. 43-56). Ένα έργο που στοχεύει στην προώθηση του ενδιαφέροντος και της επικαιρότητας είναι το PARSEL (δημοτικότητα και επικαιρότητα της επιστημονικής εκπαίδευσης για την ενίσχυση του επιστημονικού αλφαβητισμού). Μια δυνατότητα να γίνουν τα μαθήματα επιστημών δημοφιλή, η οποία διερευνήθηκε στο πλαίσιο του PARSEL, ήταν η χρήση καθημερινών κοινωνικο-επιστημονικών θεμάτων. Στο πλαίσιο των θεματικών ενοτήτων, η δημοτικότητα αναφέρεται στους μαθητές που τους αρέσουν τα μαθήματα επιστήμης και επιθυμούν να παρακολουθήσουν το μάθημα στο σχολείο. Αναφέρεται επίσης στο να τους αρέσει η επιστήμη γενικά. Έτσι, μια συναισθηματική συνιστώσα απορρέει από την ενότητα και τον τρόπο παρουσίασης της επιστήμης. Προσπαθεί να αντιμετωπίσει την ανησυχία ότι η σχολική επιστήμη δεν είναι ενδιαφέρουσα. Το PARSEL δεν ενθαρρύνει τους μαθητές να μάθουν από τον καθηγητή το μάθημα ή από εξωτερικές πιέσεις, π.χ. εξετάσεις, αλλά προσπαθεί να προωθήσει την αυτοπαρακίνηση των μαθητών που έχουν μια έμφυτη επιθυμία να μελετήσουν την ενότητα. Αυτό επιχειρείται με το να σχετίζεται το μάθημα με τις ανάγκες και τις επιθυμίες των μαθητών. Σημαντικό στοιχείο είναι η αξιολόγηση, η οποία πρέπει να προχωράει ένα βήμα πέρα από την εκπλήρωση ή μη της εργασίας (Rannikmäe et al.,
16 2010, σ. 116-125). Σχήμα 1: Πηγή: Rannikmäe, M., Teppo, M., & Holbrook, J. (2010). Popularity and relevance of science education literacy: Using a context-based approach. Science Education International, 21(2), 120. 2.4 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΟΤΑ Τα τρία στάδια της μεθοδολογίας OTA προκύπτουν από αυτά που είναι δομημένα στο έργο PROFILES. Οι προσαρμογές έγιναν, κατά τον καθορισμό των τριών σταδίων, ώστε να ταιριάζουν στις ανάγκες του έργου OTA. Το πρώτο στάδιο δίνει έμφαση στα κίνητρα των μαθητών. Εάν η παρακίνηση είναι προσεκτικά σχεδιασμένη, προκύπτουν τα εσωτερικά κίνητρα των μαθητών και αισθάνονται ότι το έργο τους στο σχολείο είναι σημαντικό και σχετικό με αυτούς. Το έργο OTA λαμβάνει σοβαρά υπόψη αυτό το γεγονός και κατά την ανάπτυξη της μεθοδολογίας του, περιλαμβάνει σε αυτή την πτυχή και το γράμμα Α - art στην προσέγγιση STEAM. Το έργο OTA βλέπει το στάδιο, κατά το οποίο θα πρέπει να εφαρμοστούν τα κίνητρα για τους μαθητές, ως μια ευκαιρία για την τέχνη να αποκτήσει φωνή. Ένα επιστημονικό ζήτημα μπορεί να παρουσιαστεί στους μαθητές μέσω της τέχνης. Μπορεί να είναι ένα ενδιαφέρον φαινόμενο, το οποίο οι μαθητές θα μπορούσαν να παρατηρήσουν στο περιβάλλον τους (π.χ. Γιατί τα καταστατικά είναι πράσινα;). Αυτό είναι κάτι που θα αυξήσει το ενδιαφέρον τους, επειδή αμέσως θα συνδέσουν την επιστήμη με μια περίσταση που βίωσαν εκτός σχολικής αίθουσας σε κάτι που είναι πιθανό να εκληφθεί ως "πραγματική ζωή" για τις προοπτικές τους. Μετά από έρευνα σχετικά με το TSM που προτάθηκε στο πλαίσιο του έργου PROFILES, το σενάριο που τέθηκε στο πρώτο στάδιο φαίνεται να αποτελεί έγκυρο σημείο
RkJQdWJsaXNoZXIy NzYwNDE=